Dziewiąty tom Utworów zebranych Mirona Białoszewskiego zawiera ostatnie z jego tekstów prozatorskich mających wydania książkowe jeszcze za życia autora oraz pośmiertne.

Tytuł pochodzi od wydawcy; liczby mnogiej „prozy” używał sam autor w stosunku do swoich utworów. Oprócz krótkich próz i opowiadań tom zawiera Konstancin – dziennik Białoszewskiego z okresu pobytu w sanatorium w lutym–marcu 1975 roku, po przebytym na jesieni 1974 roku zawale serca. Dziennik ten pierwotnie był ostatnią częścią tomu szóstego (Zawału), ostatecznie jednak autor przeznaczył go do późniejszej publikacji. Zamykające tom Obmapywanie Europy oraz AAAmeryka miały stanowić zrąb przygotowywanej przez Białoszewskiego na wiosnę 1983 roku nowej książki. Pracę nad nią przerwała śmierć pisarza.

Arcymanipulator, centralista, architekt własnego kultu jednostki, dyktator, mający na sumieniu większą ilość ofiar niż Hitler i Stalin pospołu, stworzył coś, co w Pekinie nazywane jest „myślą Mao Zedonga”. I to o niej właśnie – oraz jej światowych reperkusjach ‒ opowiada książka Julii Lovell. Poczynając od Edgara Snowa, który swą książką Red Star over China zapoczątkował w 1936 r. światową karierę maoizmu, autorka przedstawia całą galerię zafascynowanych postacią Wielkiego Sternika „postępowych” postaci, kreśli historię budowy komunizmu w ChRL, konfliktu sowiecko-chińskiego, przede wszystkim jednak jest skrupulatną i bezlitosną kronikarką spustoszeń, jakie przyniosła ta zbrodnicza „myśl” poza granicami Chin. Mamy tu rewolucyjne eksperymenty lat ’60, ze szczególnym uwzględnieniem Malajów, Indonezję, Afrykę z kopiującymi tam rozwiązania chińskie dyktatorami, kambodżańskich Czerwonych Khmerów, Peru, Indie z tamtejszą partyzantką naksalitów, Nepal, w końcu zaczadzonych maoizmem przedstawicieli zachodniego pokolenia rewolucji 1968 r. W efekcie autorka skutecznie obala mit, jakoby maoistowskie Chiny nie angażowały się w działania poza swymi granicami, podczas gdy w rzeczywistości poświęciły mnóstwo czasu, pieniędzy i energii propagując swą zbrodniczą utopię. Podsumowaniem i gorzką prognozą jest kończący książkę opis renesansu maoizmu w samej ChRL, pod władzą gotowego rządzić dożywotnio Xi Jinpinga.

Praca Davida Brophy’ego ‒ jednego z najwybitniejszych światowych autorytetów zajmujących się historią Ujgurów ‒ powstała jako efekt wieloletnich badań archiwalnych i terenowych i jest najpełniejszą jak dotąd monografią prezentującą całość transgranicznej problematyki formowania się narodu ujgurskiego. Obejmuje zwłaszcza okres przełomu XIX i XX wieku, dotychczas na ogół ściśle rozgraniczany na dzieje współczesnego Turkiestanu Wschodniego, tj. chińskiego Xinjiangu oraz społeczności ujgurskiej w dawnej Rosji i ZSRR, a obecnie w niepodległych republikach Azji Środkowej. Co ważne, D. Brophy zachowuje chłodny dystans i neutralność badacza, koncentrując się na faktografii, interpretacji historycznej i prezentacji oddolnego, wynikającego z dynamiki społecznej i aspiracji politycznych procesu tworzenia się narodu, z jednej strony poddanego presji potęg politycznych – Chin, Rosji / ZSRR oraz imperium osmańskiego, a z drugiej tkwiącego w kanonach islamu. Nowatorskim podejściem autora jest to, że nie traktuje on Ujgurii / Xinjiangu jako niczyich peryferii, lecz jako punkt styczny mocarstw i ich interesów.

Najsłynniejsza, pisana częściowo dialektem, a zatem z trudem poddająca się przekładowi, powieść wybitnego włoskiego prozaika, w Polsce nadal mało obecnego. Carlo Emilio Gadda został uznany przez krytykę za pisarza, który pchnął włoską prozę na nowe tory, a emancypacja języka wyznacza mu w literaturze miejsce obok Joyce’a i Céline’a.

Pisał Italo Calvino: „Pasztet opowiada o śledztwie, jakie policja prowadzi w dwóch sprawach, jednej banalnej, drugiej makabrycznej; scenerią obu przestępstw dokonanych w odstępie zaledwie kilku dni jest kamienica w centrum Rzymu, w której doszło do kradzieży klejnotów wdowie szukającej pocieszenia, oraz do okrutnego zabójstwa zamężnej kobiety, niepocieszonej, bo bezdzietnej […] należy od razu powiedzieć, że Pasztet jest nie tylko powieścią kryminalną czy filozoficzną, lecz także powieścią o Rzymie. Prawdziwy protagonista książki to Wieczne Miasto, jego klasy społeczne, od klasy średniej po ludzi z marginesu, jego mowa dialektalna złożona z wielu dialektów, zwłaszcza południowych, które wynurzają się z rzymskiego kotła, z jego ekstrawersji i mętnej podświadomości”.
Gadda opisuje świat małostkowych uczuć i śmiesznych ambicji, świat zarazem groteskowy i patetyczny, gdzie głupota sąsiaduje z cierpieniem. Ponieważ opis tego świata nie mieści się tradycyjnych konwencjach literackich, Gadda te konwencje rozsadza. Posługuje się wieloma rejestrami języka, przechodzi od tonacji wysokiej do niskiej, wprowadza dialekt i żargon, miesza gatunki literackie. Stał się twórcą osobnego języka, który przeszedł do literatury pod nazwą barocco gaddiano.

Dwa odrębne utwory Witkacego o charakterze publicystycznym łączy stanowisko autora: „Oświadczam oficjalnie, że piszę poważnie i chcę wreszcie coś bezpośrednio pożytecznego zdziałać...”. W książce stanowiącej pierwszą część tomu (Nikotyna, alkohol, kokaina...) przedstawił Witkiewicz swój – bardzo krytyczny – stosunek do narkotyków i przeżycia związane z ich zażywaniem. W części drugiej (Niemyte dusze) pisarz proponuje społeczeństwu psychoanalizę jako narzędzie ocalenia przed nadciągającym kataklizmem. Uświadomiwszy rodakom polskie grzechy główne, chce ich od nich uwolnić, to znaczy „umyć” ich dusze.

Dwa i pół roku. Tyle zajęło Hermanowi Melville’owi napisanie szesnastu krótkich (krótkich w porównaniu z ogromnym Moby Dickiem) utworów prozą. Wśród nich dwie uznawane za arcydzielne nowele, Kopista Bartleby i Benito Cereno (wciąż mocne i inspirujące). Gromadzimy je pod jedną okładką i tytułem Nowele i opowiadania. Niemal wszystkie w nowych przekładach. Mamy więc (chciałoby się rzec kafkowskiego z ducha) Kopistę Bartleby’ego – o niebywałym potencjale znaczeniowym – w na nowo przeczytanym przekładzie Krystyny Korwin-Mikke, Benita Cerena w wykonaniu Krzysztofa Majera, Encantadas w przekładzie Tomasza S. Gałązki oraz krótsze utwory w tłumaczeniu Barbary Kopeć-Umiastowskiej, Adama Lipszyca, Marcina Rychtera, Marcina Szustra, Mikołaja Wiśniewskiego. Tom wieńczy ogromne (dla kontrastu z krótkimi formami prozatorskimi) posłowie Adama Lipszyca i Mikołaja Wiśniewskiego, wnikliwe, mnożące tropy interpretacyjne, odsłaniające kolejne pokłady znaczeń.

Nowiutki rower starych binokli (oryginalne wydanie w 2007) – tom poetycki wybitnego ukraińskiego poety Wasyla Słapczuka – jest wyjątkowym zjawiskiem we współczesnej poezji, być może nawet nie tylko ukraińskiej. Wyjątkowość tej niewielkiej książeczki polega na tym, że bohaterem wierszy Słapczuka jest inny poeta, postać historyczna – Pawło Tyczyna (1891–1967), polskiemu czytelnikowi znany z wydania wyboru jego wierszy w PIW-ie w tzw. „serii celofanowej” w przekładach m.in. Józefa Czechowicza, Mieczysława Jastruna, Adama Ważyka czy Zuzanny Ginczanki.
Tyczyna – według słów Bohdana Zadury, autora przekładu i posłowia – był „cudownym dzieckiem ukraińskiej poezji, którego talent starł się z radziecką rzeczywistością”. Tyczyna – z jednej strony przez wielu uważany za geniusza poetyckiego, z drugiej zaś urzędnik państwowy (np. w latach 1953–1959 był przewodniczącym Rady Najwyższej Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej) – w wierszach Słapczuka jest postacią tragikomiczną, kimś zmagającym się z każdym aspektem ludzkiego życia, a przede wszystkim z samym sobą. Błyskotliwy, zabawny, a wręcz dowcipny tom Nowiutki rower starych binokli jest doskonałą opowieścią poety o poecie.

"Kafka nalezy do osobliwego typu pisarzy, których wysiłek skupia się na formułowaniu i komplikowaniu problemu, a nie na jego rozwiązywaniu. Wszystkie jego dzieła reprodukują [...] w przeróżnych odmianach jednakową sytuację, zasadniczą, ich fabuła, zresztą bardzo nikła [...] krąży w miejscu i stale powraca do punktu wyjścia - jej treścią są bowiem niekończące się rozważania ludzi [...], jak osiągnąć cel dla człowieka nieosiągalny". Tak pisał Roman Karst w przedmowie do wydania nowel i miniatur Kafki z 1961 roku.

Najobszerniejszy jak dotąd po polsku - wybór opowiadań, przypowieści, miniatur i aforyzmów. Granica między tymi rodzajami jest u Kafki nieostra, łączy je forma paraboli, a przenika tajemnica, otwierająca pole do interpretacji, przez co tak doniosłe jest to dzieło. Zwykło się chyba krótkie utwory autora Procesu stawiać niżej niż jego powieści. Ten tom - gromadzący klasyczne teksty ale i teksty mniej znane - ma przekonać, że niesłusznie.

Pamiętnik poety jest zbiorem radiowych gawęd, opowieści, które na łamach Radia Wolna Europa Kazimierz Wierzyński roztaczał przed słuchaczami. W niewielkich objętościowo, liczących trzy do czterech stron maszynopisu gawędach nadawanych z Nowego Jorku do kraju pisarz wspominał okres od 1907 roku, kiedy będąc uczniem Gimnazjum w Stryju napisał swój pierwszy w życiu wiersz do września 1939 roku, gdy wyjechał z Polski. Własna twórczość poetycka stanowiąc osnowę całego tomu była dobrym pretekstem do rozległych asocjacji i dygresji. Skojarzenia te, rzecz jasna, szły w różnych kierunkach, jednak najwięcej odwołań znajdziemy do biografii poety.

Pamiętnik poety przynosi wiele nieznanych dotychczas szczegółów o wczesnej młodości Wierzyńskiego, o jego pracy w organizacjach samokształceniowych i niepodległościowych, o studiach na uniwersytetach w Krakowie i we Wiedniu, o jego burzliwych losach podczas I wojny światowej i wojny polsko-radzieckiej w 1919-1920 r., o debiucie literackim, o wspólnych ze Skamandrytami występach w kawiarni literackiej „Pod Picadorem” i o późniejszych sukcesach literackich uwieńczonych wyborem do Polskiej Akademii Literatury. Miejsce szczególne we wspomnieniach autora Wiosny i wina zajmują opisy poetyckich podróży po Polsce i po Europie, Stanach Zjednoczonych i Meksyku. Duża część pogadanek ma charakter monograficzny, kreśli w nich Wierzyński portrety swych przyjaciół. Na kartach Pamiętnika poety pojawia się cała galeria postaci z życia kulturalnego i politycznego stolicy międzywojennej — literaci i malarze, aktorzy i dziennikarze, politycy i wojskowi. Wymieńmy kilka tylko nazwisk: Maria Dąbrowska i Leopold Staff, Bolesław Leśmian, Mieczysław Grydzewski, Józef Piłsudski i Gabriel Narutowicz, Stefan Jaracz i Karol Stryjeński. Słowem wspomnienia te są nie tylko źródłem do poznania biografii ich autora, ale stanowią interesujący dokument epoki.

Edycja z mapami Warszawy z czasów powstania. Jedna z nich pokazuje wędrówkę Białoszewskiego po Warszawie powstańczej i jego miejsca schronienia.

"Od placu Żelaznej Bramy, od placu Bankowego, od Elektoralnej, Chłodną po naszej stronie pod murem lecieli i lecieli ludzie, kobiety, dzieci, wszyscy schyleni, szarzy, posypani czymś. Pamiętam, że zachodziło słońce. Paliło się. Ludzie lecieli i lecieli. Potokiem. Ze zbombardowanych domów."

Nowa, odcenzurowana, poprawiona i uzupełniona edycja Pamiętnika z powstania warszawskiego oparta jest na trzech źródłach, stanowi ich wypadkową. Pierwsze źródło to wydanie trzecie Pamiętnika (PIW 1976), ostatnie czytane i poprawiane przez Autora. Drugą podstawą jest maszynopis pierwszego wydania znajdujący się dziś w archiwum obecnego spadkobiercy spuścizny Białoszewskiego. Maszynopis zawiera wiele poprawek i skreśleń, przy czym nie wszystkie pochodzą od Autora. Wśród wprowadzonych zmian są skreślenia spowodowane względami ideologicznymi czy politycznymi, nie brakuje też korektur stylistycznych.

Trzecie źródło to autorskie nagranie niemal całego Pamiętnika przechowywane w archiwum Polskiego Radia. Niektóre ze zmian, jakich Białoszewski dokonywał w trakcie nagrania, jawią się jako szczególnie, z różnych względów, istotne i zostały uwzględnione w tej edycji.

Według Anny Micińskiej recenzje „ugruntowały złą sławę” Witkacego jako narkomana, ale zdradzają wszechstronną znajomość kontekstu kulturowego. Zebrane w jednym miejscu, opatrzone licznymi przypisami, są doskonałym uzupełnieniem lektury „Narkotyków” S.I. Witkiewicza.

Tam, skąd pochodzi Ottó Tolnai, ludzie mają niebywały dar snucia opowieści. Tolnai wyspecjalizował się w ariach. Największą z nich jest Poeta ze smalcu. Opowiada w niej autor o rodzinie i przyjaciołach, o swojej twórczości i fascynacjach, o literaturze, sztuce i historii, o miastach i miasteczkach, o morzu, o wojnie. O wszystkim.
Przybiera ona formę radiowego wywiadu, ale w rzeczywistości jest mówioną powieścią. A także esejem o sztuce, szkicem o literaturze, powieścią łotrzykowską, poezją, baśnią, lirycznym reportażem i dokumentem. Połamaną po wielekroć, rozsadzaną dygresjami wyprawą na Bałkany. Do świata północnej Baczki, który Tolnai od lat opisuje w wielkim polifonicznym dziele, zajmując się bezużytecznymi przedmiotami, nieważnymi ludźmi i osobliwymi dziełami sztuki. Całe stronice oddając dziwakom albo najmniejszemu podwórku świata. Nieustannie dowodząc, że to, co brzydkie, jest piękne, to, co błahe, jest ważne, to, co szare, jest barwne, że nic jest wszystkim, a detal – całym światem. Jest bowiem „kustoszem dupereli”.

Ottó Tolnai (ur. 1940) – poeta, prozaik, eseista, dramatopisarz; najwybitniejszy współczesny pisarz mniejszości węgierskiej w Wojwodinie. Laureat wielu nagród. W 2004 roku opublikował Poetę ze smalcu, osobliwą, monumentalną wywiado-esejo-powieść, za którą otrzymał Węgierską Nagrodę Literacką i dzięki której wszedł do szerszego literackiego obiegu. Poeta ze smalcu stanowi zwieńczenie form artystycznych, które uprawia Tolnai. To zapis wielkich monologów, literackich arii, dygresyjnych wywiadów, gdzie odpowiedzi jedynie luźno nawiązują do pytań, biegną swoim własnym nieprzewidywalnym torem.

W dwóch tomach gromadzimy poetycką spuściznę Bolesława Leśmiana, która dziś – sto czterdzieści lat od narodzin poety i osiemdziesiąt lat po jego śmierci – wciąż uderza urodą słowa, zaskakuje subtelnością i trafnością neologizmów, a lepiej rzec: leśmianizmów, zniewala siłą brzmienia, urzeka melodią języka. Która mówi o życiu i uczuciu. I życie potrafi odmienić.

Niniejsze wydanie oparte zostało na pierwszym tomie Dzieł wszystkich Bolesława Leśmiana (PIW 2010) w opracowaniu Jacka Trznadla. Proponujemy tu jednak – jako swoistą alternatywę dla wydania krytycznego – obcowanie z samymi tekstami Leśmiana, bez filologicznych przypisów i obszernych not właściwych edycji dzieł wszystkich. Należy się bowiem czytelnikowi Leśmian sam w sobie. Aby czytając, mógł zaniedyszeć.

W tomie pierwszym mamy dwa obszerne zbiory: Sad rozstajny z 1912 roku oraz Łąkę z 1920 roku. Drugi tom zawiera: Napój cienisty z roku 1934, pośmiertnie wydaną Dziejbę leśną (1938) oraz poezje rozproszone